Otto kernberg i psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu

Otto Kernberg

Postać Otto Kernberga to w świecie psychologii dowód na to, jak trudne, osobiste doświadczenia można przekuć w naukę służącą drugiemu człowiekowi. Urodzony we wrześniu 1928 roku w Wiedniu – mieście, w którym narodziła się psychoanaliza – dorastał w cieniu nadciągającej wojny. Jego dzieciństwo zostało gwałtownie przerwane przez mroczne czasy nazizmu, co zmusiło jego rodzinę do dramatycznej ucieczki z Austrii w 1939 roku. Schronienie znaleźli na drugim końcu świata, w Chile. To doświadczenie nagłej utraty domu oraz obserwacja, jak całe społeczeństwa mogą ulegać fali nienawiści, na zawsze ukształtowały jego wrażliwość i późniejsze zainteresowania naukowe. Kernberg postanowił zrozumieć, skąd w ludziach bierze się agresja, ale także jak – mimo traumy – budować zdolność do miłości.

Swoją profesjonalną drogę rozpoczął w Ameryce Południowej, gdzie w 1953 roku uzyskał tytuł lekarza medycyny, łącząc ścisłe myślenie biologiczne z fascynacją ludzką psychiką. Jednak to decyzja o emigracji do Stanów Zjednoczonych pod koniec lat 50. stała się punktem zwrotnym w jego karierze. Związał się wówczas ze słynną Fundacją Menningera, miejscem, które nie bało się wyzwań. To tam Kernberg zaczął pracować z pacjentami, których inni lekarze często spisywali na straty, uznając ich problemy za zbyt skomplikowane lub niemożliwe do wyleczenia. Zamiast się poddać, zaczął wnikliwie badać ich świat wewnętrzny, szukając logiki w tym, co na pierwszy rzut oka wydawało się chaosem.

Jego największą zasługą jest dokonanie wielkiej syntezy w rozumieniu ludzkiego umysłu. Kernberg połączył klasyczną wiedzę o naszych instynktach i popędach z nowoczesnym spojrzeniem na to, jak budujemy relacje z innymi ludźmi. Jako jeden z pierwszych opisał i nazwał specyficzne konstrukcje psychiczne, takie jak osobowość z pogranicza (borderline) czy patologiczny narcyzm. Co najważniejsze, zdjął z nich piętno „nieuleczalności”. Udowodnił, że zachowania, które otoczenie odbiera jako trudne, gwałtowne czy niezrozumiałe, są w rzeczywistości desperacką próbą obrony kruchego wnętrza przed rozpadem.

Obecnie, mimo sędziwego wieku, Otto Kernberg pozostaje aktywnym zawodowo autorytetem, związanym z prestiżowymi uczelniami w Nowym Jorku, takimi jak Uniwersytet Columbia czy Cornell. Jest twórcą Psychoterapii Skoncentrowanej na Przeniesieniu (TFP) – metody, która daje nadzieję tysiącom ludzi na zintegrowanie ich „rozbitego” wnętrza. Jego życiorys i dorobek to przesłanie, że nawet z głębokiego kryzysu można wyjść ku pełni życia, odzyskując stabilność i zdolność do tworzenia satysfakcjonujących więzi.

W naszej Fundacji pracujemy w oparciu o głębokie rozumienie ludzkiej psychiki, które wypracował Otto Kernberg wraz ze swoim zespołem. Nasi terapeuci korzystają z wiedzy i technik podejścia TFP (Psychoterapii Skoncentrowanej na Przeniesieniu), by – niezależnie od częstotliwości spotkań – skutecznie docierać do źródeł Twoich trudności. Poniższe pytania i odpowiedzi pomogą Ci zrozumieć, jak patrzymy na problemy emocjonalne i w jaki sposób możemy Ci pomóc je rozwiązać

1. Czym tak naprawdę jest „osobowość” i ten cały „świat wewnętrzny”?

Wyobraź sobie, że Twój umysł to wielka scena teatru. Twój „świat wewnętrzny” to gotowy scenariusz napisany przez Twoje życie, składający się z wielu „wewnętrznych relacji”. To nie są tylko zwykłe wspomnienia, ale głęboko zakorzenione schematy emocjonalne, które mówią Ci, kim Ty jesteś w relacji do innych.

Jeśli jako dziecko czułeś się bezpiecznie, masz w głowie schemat: „Ja-zaopiekowany” w relacji do „Innego-troskliwego”. Jeśli doświadczałeś odrzucenia, możesz nosić w sobie schemat: „Ja-bezradny” w starciu z „Innym-okrutnym”. Osobowość to suma tych wszystkich scenariuszy. Zdrowa osobowość mieści w sobie wiele takich scenariuszy i są one ze sobą połączone – wiemy, że życie to mieszanka różnych barw, a ludzie nie są tylko dobrzy albo tylko źli.

2. Jak to się dzieje, że stajemy się tym, kim jesteśmy?

Rodzimy się z pewnym temperamentem (np. większą wrażliwością na emocje), ale to relacje nas kształtują. Na samym początku życia wszystko czujemy ekstremalnie: albo jest cudownie (gdy czujemy bliskość i nasycenie), albo tragicznie (gdy jesteśmy głodni lub sami). Nasz umysł dopiero uczy się łączyć te skrajności.

Dojrzewanie polega na tym, że powoli sklejamy te dwa światy w jeden. Zaczynamy rozumieć, że ta sama bliska osoba, która czasem nas złości, jest tą samą osobą, którą kochamy. Że my sami mamy w sobie i dobro, i trudniejsze emocje. To moment, w którym buduje się nasza tożsamość – stajemy się spójną całością, „złożoną” z różnych kawałków, ale stabilną i przewidywalną dla samych siebie.

3. Co to znaczy, że coś „poszło nie tak” w rozwoju osobowości?

Gdy emocje są zbyt silne, a środowisko, w którym dorastamy, jest zbyt trudne lub chaotyczne, nasz umysł boi się „skleić” te dobre i złe obrazy. Boi się, że złość zniszczy miłość. Dlatego w akcie obrony zachowuje mechanizm małego dziecka: rozszczepienie.

Umysł buduje mur między tym co „idealne”, a tym co „złe”. W rezultacie nie tworzy się spójna tożsamość. Zamiast stabilnego poczucia „Ja”, pojawia się chaos. Raz czujesz się królem świata, a za chwilę nikim. To właśnie natura problemów z osobowością – umysł musi dzielić świat na czarne i białe, by przetrwać, co uniemożliwia normalne funkcjonowanie.

4. Po czym poznać, że mogę mieć problem z osobowością?

Sygnałem nie jest tylko smutek czy lęk, ale to, jak przeżywasz siebie i innych na co dzień. Warto zadać sobie pytania:

Czy Twoje relacje to ciągła huśtawka – od wielkiej miłości do nienawiści?
Czy czujesz się inną osobą w zależności od tego, z kim jesteś?
Czy masz problem, by określić, co naprawdę lubisz, myślisz i jakie są Twoje wartości?
Czy często czujesz wewnętrzną pustkę, nudę i brak sensu?
Czy gwałtowne emocje zalewają Cię tak mocno, że tracisz kontrolę nad swoim zachowaniem?

Jeśli tak, to znak, że Twój „wewnętrzny teatr” gra wciąż te same, dramatyczne scenariusze, które warto przepracować.

5. Na czym polega terapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP)?

To terapia oparta na rozmowie, która zazwyczaj odbywa się dwa razy w tygodniu. Nie jest to jednak zwykłe „zwierzanie się”. Metoda ta zakłada, że Twoje problemy w życiu (kłótnie, rozstania, lęki) „przeniosą się” do gabinetu.

Zamiast tylko opowiadać o przeszłości, Ty i terapeuta wspólnie obserwujecie, co dzieje się tu i teraz między Wami. W relacji z terapeutą nieświadomie zaczniesz odtwarzać te same schematy, które niszczą Twoje życie na zewnątrz. To unikalna szansa, by złapać je „na gorącym uczynku”, zrozumieć i wreszcie zmienić.

6. Dlaczego terapeuta czasem wydaje się „obojętny”, a nie tylko „wspierający”?

W TFP terapeuta przyjmuje postawę tzw. technicznej neutralności. Nie oznacza to, że jest zimny czy obojętny! Oznacza to, że nie staje po stronie żadnej z Twoich „walczących” wewnętrznych części.

Gdyby terapeuta tylko Cię pocieszał i dawał gotowe rady, stałby się w Twoich oczach „idealnym opiekunem”, a Ty pozostałbyś w roli „bezradnego dziecka”. Terapeuta pozostaje obserwatorem, by pomóc Ci zobaczyć Twoje konflikty, zamiast je „zaklejać” chwilowym pocieszeniem. Celem jest Twoja samodzielność i zrozumienie siebie, a nie uzależnienie od pomocy innej osoby.

7. Co to jest to całe „przeniesienie”?

To kluczowy moment terapii, w którym – nie zdając sobie z tego sprawy – zaczynasz traktować terapeutę nie jak specjalistę, który chce pomóc, ale jak postać ze swojego wewnętrznego scenariusza (np. surowego ojca czy wymagającą matkę).

Przykładowo: terapeuta kończy sesję o czasie, a Ty czujesz wściekłość i myślisz: „On mnie odrzuca, jest okrutny!”. W rzeczywistości terapeuta dba o ramy spotkania, ale w Twoim umyśle ożył schemat „okrutny rodzic – odrzucone dziecko”. Terapeuta nie obrazi się za te emocje, ale pomoże Ci je zauważyć. To właśnie w tym momencie zaczyna się prawdziwa zmiana.

8. Dlaczego na początku ustalamy „kontrakt”?

Zanim terapia się rozpocznie, ustalane są jasne zasady współpracy – to tzw. kontrakt terapeutyczny. Dotyczy on nie tylko godzin i płatności, ale też tego, jak radzisz sobie z życiem i zachowaniami autodestrukcyjnymi.

Osoby z trudnościami często działają pod wpływem impulsu (np. rzucają szkołę, podejmują ryzykowne zachowania), zamiast przeżywać emocje. Kontrakt ma na celu „zablokowanie” tych ucieczek. Dzięki temu trudne emocje – zamiast zostać rozładowane w działaniu – trafiają na sesję, gdzie można je wreszcie bezpiecznie omówić.

9. Czy ta terapia pomaga na narcyzm?

Tak, to podejście jest uznawane za jedno z najskuteczniejszych w leczeniu narcyzmu. W tym ujęciu narcyzm nie jest rozumiany jako „zakochanie w sobie”, ale jako twarda skorupa – „wielkościowe Ja”.

Osoba narcystyczna buduje fałszywy obraz siebie jako kogoś lepszego, by ukryć przed sobą i światem ogromną pustkę, lęk, wstyd i poczucie bycia gorszym. W terapii powoli i delikatnie rozmontowuje się tę fałszywą, męczącą tarczę, by dotrzeć do prawdziwego, wrażliwego człowieka ukrytego pod spodem i nauczyć go budowania autentycznych relacji.

.

10. Jaki jest cel tego wszystkiego? Co zyskam?

Głównym celem jest integracja. Chodzi o to, byś przestał widzieć świat w czarno-białych barwach. Byś mógł zaakceptować, że Ty i inni macie wady i zalety, i mimo to można Was kochać i szanować.

To stan dojrzałości, w którym bierzemy odpowiedzialność za swoje życie i emocje (również te trudne, jak złość czy zazdrość). Dzięki terapii zyskujesz spójne poczucie „Kim jestem”, stabilność emocjonalną oraz zdolność do głębokiej miłości, satysfakcjonującej pracy i czerpania radości z życia.

.

Treści na podstronie opracowano na podstawie książki: Frank E. Yeomans, Diana Diamond, Eve Caligor, „Otto Kernberg. Współczesna perspektywa”, Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej, Kraków 2024.